„Utracone/ Odzyskane”

26-11-2015

autor zdjęcia: Danuta Matloch
fot.: Danuta Matloch

autor zdjęcia: Danuta Matloch
fot.: Danuta Matloch

autor zdjęcia: Danuta Matloch
fot.: Danuta Matloch

 

Wybrane obiekty odzyskane w wyniku działań MKiDN prezentowane będą w warszawskiej Galerii Kordegarda. Jako pierwszy pokazany został obraz F. Guardiego Schody Gigantów na dziedzińcu Pałacu Dożów. 26 listopada br. wystawę otworzył Wiceprezes Rady Ministrów,  Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotr Gliński. W wernisażu uczestniczyli również dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie dr Agnieszka Morawińska oraz dyrektor Narodowego Centrum Kultury Krzysztof Dudek.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dokumentuje, poszukuje i odzyskuje dobra kultury, które podczas II wojny światowej zostały rozproszone i utracone w wyniku grabieży oraz zniszczeń.  Mimo tych wysiłków ostateczny bilans strat wojennych jest jednak trudny do oszacowania. Zapewne nigdy nie będzie możliwe precyzyjne określenie liczby utraconych dzieł.

W wyniku działań restytucyjnych prowadzonych w ostatnich latach przez MKiDN polskim zbiorom przywrócone zostały dzieła sztuki, z których każde ma swoją niezwykłą historię i okoliczności odzyskania. Są wśród nich dzieła dawnych mistrzów i znamienitych polskich malarzy. Wybrane obiekty odzyskane prezentowane będą w ramach cyklu ekspozycji „Utracone/ Odzyskane” w warszawskiej Galerii Kordegarda.

Pierwszym wystawionym dziełem jest obraz Francesco Lazzaro Guardiego pt. "Schody Gigantów na dziedzińcu  Pałacu Dożów" (Wenecja, 1712–1793).

Francesco Guardi, wyspecjalizował się w dwóch popularnych, a zarazem przynoszących dochód gatunkach – wedutach i kaprysach. Oba gatunki cieszyły się ogromnym powodzeniem wśród kolekcjonerów, a także wśród licznie przybywających do Wenecji podróżników. Stanowiły znakomitą pamiątkę z podróży, a ich poręczne niewielkie formaty pozwalały na łatwy transport.

"Pałac Dożów" był jednym z ulubionych motywów weneckich weducistów.  Guardi przedstawiał dziedziniec pałacu i jego słynne schody z różnych punktów widzenia, zazwyczaj jednak wybierając taki kadr, aby rozświetlony dziedziniec widziany był spod zacienionej arkady.

W Kordegardzie, oprócz niedawno zwróconego do zbiorów polskich obrazu, można dowiedzieć się więcej o weneckim malarstwie wedutowym, życiu i twórczości F. Gaurdiego, a także o problemach związanych z procesem odzyskiwania dzieł sztuki i znaczeniu tego procesu dla rozwoju kultury polskiej.

Wystawa potrwa do 6 stycznia 2016 r. , od wtorku do niedzieli w godzinach 11.00-19.00.

Schody pałacowe Francesco Guardiego

Obraz należał od 1925 r. do Muzeum Narodowego w Warszawie i do momentu wybuchu II wojny światowej zdobił galerię malarstwa obcego. Na przełomie listopada i grudnia 1939 r. płótno zostało zarekwirowane i przewiezione do składnicy w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Do Muzeum Narodowego już nie powróciło. W 1943 r. obraz przeniesiono do siedziby Hansa Franka na Wawelu a rok później, podczas ewakuacji Urzędu Generalnego Gubernatora przewieziono go do zamku w Sichowie na Dolnym Śląsku. Dalsze losy dzieła pozostawały dla strony polskiej nieznane.

Z odnalezionych kilka lat temu dokumentów wynika, że w grudniu 1945 r. obraz przekazano do składnicy dóbr kultury w Wiesbaden, a następnie Central Collecting Point w Monachium. Po zakończeniu wojny nie udało się ustalić proweniencji obiektu. W związku z tym płótno, zamiast wrócić do swojego prawowitego właściciela, trafiło na Uniwersytet w Heidelbergu jako obiekt o nieznanym pochodzeniu. W latach 1958-1959 trwały próby ustalenia właściciela obrazu, które zakończyły się niepowodzeniem. W związku z powyższym, obraz przekazano w zarząd uczelni, która zobowiązała się do kontynuowania poszukiwań. W 1980 r. podczas zmiany wystroju gabinetu Rektora podjęto decyzję o przekazaniu Schodów pałacowych jako depozyt do Kurpfälzische Museum w Heidelbergu, a następnie do Galerii Państwowej w Stuttgarcie.

We wrześniu 2010 r. Departament Dziedzictwa Kulturowego MKiDN przygotował wniosek restytucyjny, który za pośrednictwem Muzeum Narodowego w Warszawie przekazano Galerii Państwowej w Stuttgarcie. 5 października 2010 r. Muzeum zostało poinformowane o przekazaniu sprawy do Ministerstwa ds. Nauki i Sztuki Landu Badenia Wirtembergia, które następnie zwróciło się z prośbą o opinię do Ministerstwa Spraw Zagranicznych RFN. 22 listopada 2011 r., w odpowiedzi na pismo, jakie Minister Kultury skierował w tej sprawie do Bernda Neumanna, Pełnomocnika Rządu Republiki Federalnej Niemiec do Spraw Kultury i Mediów, strona polska została poinformowana, iż wniosek MNW z pewnością zostanie uwzględniony w polsko-niemieckich rozmowach dot. likwidacji skutków II wojny światowej prowadzonych przez ministerstwa spraw zagranicznych obu krajów.

W maju 2013 r. sprawa obrazu F. Guardiego została przekazana do ponownego rozpatrzenia kancelarii prawnej Raue LLP w Berlinie. O staraniach na rzecz odzyskania obrazu poinformowano MSZ. Jednocześnie, kancelaria Raue LLP prowadziła korespondencję w tej  sprawie z niemieckim Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Ministerstwem Kultury Landu Badenia-Wirtembergia oraz Galerią Państwową w Stuttgarcie.

Przełom w stanowisku strony niemieckiej nastąpił w styczniu 2014 r. Po serii doniesień prasowych w Niemczech, stanowiących część strategii MKiDN, zainteresowane instytucje przyznały, iż nie mają prawa zatrzymywać obrazu. Niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych zadeklarowało, że będzie wspierać zwrot. Pisemne potwierdzenie tego faktu Ministerstwo otrzymało od adwokata reprezentującego MKiDN, Petera Raue, który pozostaje w stałym kontakcie z landowymi i federalnymi instytucjami, tj. Państwowa Galeria w Stuttgarcie, Ministerstwo Kultury Badenii-Wirtembergii, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RFN, stale konsultując z MKiDN treść pism i charakter bezpośrednich rozmów.                                                                                        

7 lutego 2014 r. w trakcie spotkania przedstawicieli MKiDN z dr Ingeborg Berggreen-Merkel,  kierownikiem zespołu TaskForce i wieloletnim zastępcą Ministra Berndta Neumanna, dała ona do zrozumienia, że zapadła decyzja o zwrocie obrazu Francesco Guardiego „Schody Pałacowe” do Polski. Na końcowym etapie w sprawę zaangażowało się polskie MSZ, które zorganizowało przekazanie i transport obrazu.  31 marca 2014 r. obraz Guardiego powrócił do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie.

Działania restytucyjne MKiDN

MKiDN prowadzi jedyną ogólnopolską bazę danych strat wojennych www.dzielautracone.gov.pl, która obecnie obejmuje blisko 63 tys. pozycji. Poszukuje m.in. prawie 7 tys. obrazów polskich twórców w tym: 47 obrazów Aleksandra Gierymskiego, 36 Jana Matejki, 59 Jacka Malczewskiego, 29 Stanisława Wyspiańskiego; 7,5 tys. dzieł malarstwa obcego, wśród których pojawiają się nazwiska takie jak: Rubens, Rembrandt czy Durer, prawie 3,8 tys. rzeźb i ponad 20 tys. wyrobów rzemiosła artystycznego.

Dzięki staraniom ministerstwa oraz dokumentacji zgromadzonej w MKiDN do kraju powróciło w ostatnich latach przeszło 30 cennych obiektów, m.in.: m.in. obrazy: Aleksandra Gierymskiego "Żydówka z pomarańczami", Juliana Fałata "Przed Polowaniem w Rytwianach" i "Naganka na polowaniu w Nieświeżu", Anny Bilińskiej - Bohdanowiczowej "Murzynka", Józefa Brandta "Czaty”, „Szewc" szkoły flamandzkiej, Johanna Conrada Seekatza  „Św. Filip chrzci sługę królowej Kandaki” oraz Jacoba Jordaensa „Św. Iwo wspomaga biednych”. Obecnie resort prowadzi starania o zwrot 52 obiektów.



powrót