Drugi etap konserwacji Bitwy pod Grunwaldem

Przywrócenie dawnego „blasku” i zmienionego wraz z upływem lat prawdziwego kolorytu obrazu jest głównym celem rozpoczynającego się właśnie drugiego etapu konserwacji Bitwy pod Grunwaldem Jana Matejki. Szczegółowy harmonogram prac przedstawiono 28. października br. podczas konferencji prasowej w Muzeum Narodowym  w Warszawie.  Uczestniczyli w niej: wiceminister kultury Piotr Żuchowski, dyrektor MNW Agnieszka Morawińska, starszy konserwator MNW Piotr Lisowski oraz dyrektor Departamentu Komunikacji Korporacyjnej PKO Banku Polskiego Elżbieta Anders. Podczas konferencji wyświetlono telewizyjny reportaż na temat konserwacji, można też było obejrzeć obraz w Sali Matejkowskiej.

Od ponad roku ikoniczne dzieło malarstwa polskiego poddawane jest pełnej i kompleksowej renowacji – drugiej tak gruntownej w historii tego obrazu. Ze względu na duże rozmiary płótna (42 m2) jest ona przeprowadzana w miejscu, w którym obraz jest eksponowany - w specjalnie do tego celu zaadaptowanej Sali Matejkowskiej MNW.

Zwieńczeniem etapu prac konserwatorskich prowadzonych na tzw. odwrociu i przygotowującym jednocześnie do prac na licu było odwrócenie płótna warstwą malarską do góry. Jak podkreślają konserwatorzy MNW, jej wygląd nie zmieni się w sposób zasadniczy, różnica będzie subtelna, ale kolory odzyskają głębię, wyrazistość i intensywność.

Podczas drugiego etapu konserwacji zostaną wykonane niezbędne badania fizykochemiczne identyfikujące spoiwa pierwotnie i wtórnie użyte w obrazie. Przystępując do prac na licu, usunięto bibułkę japońską, która od czerwca 2010 roku zabezpieczała i chroniła je przed najdrobniejszymi wykruszeniami. Rozpoczęto już usuwanie, pochodzących z kilku wcześniejszych konserwacji, wtórnych werniksów, retuszy oraz kitów wypełniających ubytki warstwy malarskiej. Na dalszym etapie w miejscu starych kitów pojawią się nowe, które ponownie zostaną wyretuszowane. Na koniec zostanie położony nowy werniks. Trwają prace nad wykonaniem nowego aluminiowego samonaprężającego się krosna, które zapewni dziełu równomierny naciąg. Powstaje również projekt nowej ramy.

Innowacyjność trwającej obecnie konserwacji Bitwy pod Grunwaldem polega na równoległym prowadzeniu działań konserwatorsko-restauratorskich oraz programu badawczego.  Podczas prac zastosowano najnowszą aparaturę do badań w promieniach podczerwonych. Zakończenie konserwacji obrazu Matejki odbędzie się w maju 2012 roku. Pokaz odrestaurowanego dzieła uświetni obchody Jubileuszu 150-lecia Muzeum Narodowego w Warszawie.

Prace konserwatorskie finansowane są ze środków MKiDN. Mecenasem programu jest PKO Bank Polski.

JAN MATEJKO Bitwa pod Grunwaldem, 1878 Olej, płótno, 426 × 987 cm

Obraz Bitwa pod Grunwaldem, namalowany w technice olejnej na płótnie, został ukończony przez Jana Matejkę w 1878 roku, a prace nad nim trwały blisko 6 lat. Od tego czasu był prezentowany w różnych galeriach Europy, m.in. w Wiedniu, Warszawie, Petersburgu, Berlinie, Londynie, Paryżu, Lwowie, Bukareszcie, Moskwie. Ukryty pod ziemią przetrwał II wojnę światową. W sierpniu 1945 roku Bitwę przewieziono do  gmachu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, skąd trafiła do Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie znajduje się do dziś.

Matejko, korzystając z opisu przebiegu bitwy pod Grunwaldem zamieszczonego w Dziejach polskich Jana Długosza, przedstawił jej końcową fazę – odwrót wojsk krzyżackich i śmierć wielkiego mistrza zakonu podczas ataku chorągwi ziemi krakowskiej. Pod względem ideowym i kompozycyjnym przedstawiona na obrazie akcja koncentruje się wokół dwóch postaci. Jedną z nich jest Ulrich von Jungingen ukazany w śmiertelnym starciu z plebejskimi wojownikami. Drugą – pędzący wprost na widza, z mieczem wzniesionym do ciosu, wielki książę litewski Witold, uosabiający triumf sprzymierzonych narodów w walce z potęgą zakonu. Rozbicie kompozycji na szereg symultanicznie rozgrywających się epizodów potęguje wrażenie bitewnego zgiełku i zamętu.