Komunikat MKiDN

Informacja Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ws. budowy pomnika upamiętniającego Ofiary katastrofy lotniczej, która wydarzyła się 10 kwietnia 2010 r. pod Smoleńskiem.

• Projekt pomnika został wybrany w Międzynarodowym Konkursie na „Opracowanie koncepcji pomnika upamiętniającego Ofiary katastrofy lotniczej, która miała miejsce pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 r.”, ogłoszonym w 2011 roku. Założenia programowe i regulamin konkursu zostały zaakceptowane przez ówczesnego ministra kultury Federacji Rosyjskiej A. Awdiejewa. W składzie Sądu Konkursowego znaleźli się m.in. przedstawiciele Federacji Rosyjskiej: prof. Jurij Pawłowicz Wołczek oraz Walerij Josifowicz Pierfiljew - urzędnik Ministerstwa Kultury FR. Obaj desygnowani przez ministra kultury FR A. Awdiejewa.

• Konkurs rozstrzygnięto 30 marca 2012 r. Zwyciężył zgodny z regulaminem projekt autorstwa A. Sołygi, D. Śmiechowskiego i D. Komorka. Decyzja jurorów była jednomyślna, co oznacza, że swój głos na ten właśnie projekt oddali także wyznaczeni przez ministra kultury FR jurorzy rosyjscy.

• Zwycięski projekt był prezentowany na forum publicznym i omawiany w rozmowach bezpośrednich ówczesnych ministrów kultury B. Zdrojewskiego i A. Awdiejewa. Był także przedmiotem rozmów przedstawicieli zespołu polskich i rosyjskich ekspertów (m.in. w rosyjskim Ministerstwie Kultury, z udziałem przedstawicieli rosyjskiego MSZ i gubernatora Obwodu Smoleńskiego A. Ostrowskiego, jak również bezpośrednio w Smoleńsku na spotkaniu grupy ekspertów z gubernatorem, jego zastępcami oraz przedstawicielami aparatu Obwodu Smoleńskiego). Założenia projektu i sam projekt spotykały się z wysokimi ocenami strony rosyjskiej, co było niejednokrotnie podkreślane, także podczas spotkania i wizji lokalnej w Smoleńsku z udziałem wicegubernatora.

• Kwestia konieczności korekty długości pomnika, zasygnalizowana przez stronę rosyjską po raz pierwszy podczas spotkania ministrów kultury w 2012 r. została przez MKiDN przyjęta ze zrozumieniem i w uzgodnieniu z autorami projektu zaakceptowana została możliwość niewielkiego skrócenia długości monumentu, do granicy terenów prywatnych przylegających do obszaru wyznaczonego przez stronę rosyjską pod budowę pomnika – strona polska zadeklarowała gotowość skrócenia projektu do 80 m długości, tak aby zachowane zostały pierwotne proporcje pomnika.

• Oficjalnie po raz pierwszy strona rosyjska wystąpiła do MKiDN o skrócenie pomnika do wymiarów 40x10x5m pismem z 26.09.2013 (wnosząc o skrócenie pomnika o 75 m, czyli o 2/3 jego długości). MKiDN wystosowało wówczas odpowiedź, w której poinformowano, iż polskie Ministerstwo Kultury nie może się zgodzić z tym stanowiskiem, gdyż oznaczałoby to naruszenie warunków konkursu, zniszczyło proporcje projektu i spowodowało zatracenie jego artystycznej koncepcji.

• Argumenty przedstawiane przez stronę rosyjską dla uzasadnienia wniosku o drastyczną zmianę projektu trudno było uznać za przekonujące na etapie realizacji podjętych wcześniej za obustronną zgodą ustaleń. Kwestia istnienia na terenie przeznaczonym pod budowę pomnika ewentualnych pochówków poległych żołnierzy była poruszana w trakcie rozmów dwustronnych. Strona polska (zarówno podczas spotkań ministrów kultury [B. Zdrojewskiego i A. Awdiejewa], jak i na szczeblu eksperckim) zadeklarowała gotowość pomocy i zaangażowania polskich specjalistów do przeprowadzenia niezbędnych archeologicznych badań terenu oraz ewentualnego zabezpieczenia i ekshumacji szczątków, jeśli takie na tym terenie się znajdują; Sprawa bezpieczeństwa ruchu lotniczego była poruszana od początku, jeszcze na etapie formułowania założeń regulaminu konkursu, stąd dopuszczalną wysokość pomnika ograniczono do 5 metrów. Zwycięski projekt zakłada pomnik o wysokości 2,2 m. i długości 115.5 m.; Także kwestia bezpieczeństwa ruchu drogowego była argumentem trudnym do uwzględnienia, bowiem teren pod budowę pomnika wytyczony został w lesie, a więc ruchu drogowego nie ma tam żadnego.

• Wniosek strony rosyjskiej o skrócenie długości pomnika był następnie przedmiotem negocjacji i ustaleń podczas kolejnych spotkań na szczeblu wiceministrów kultury oraz podczas spotkań polsko-rosyjskiej grupy ekspertów, jak również przedmiotem nieustającej korespondencji pomiędzy resortami kultury, prowadzonej na szczeblu wiceministrów oraz dyrektorów departamentów. Niestety, żadne z tych działań nie przyniosły postępu w negocjacjach, dlatego MKiDN zmuszone jest stwierdzić, że deklarowana przez rosyjskiego ministra kultury w przekazach medialnych wola realizacji projektu budowy pomnika, nie znajdowała dotychczas potwierdzenia w realnych działaniach strony rosyjskiej.

• Niezależnie od przedstawionych powyżej okoliczności MKiDN wyraża nadzieję, że wypowiedzi ministra kultury FR ujęte w publicznych wystąpieniach są sygnałem gotowości strony rosyjskiej do rozmów o polskich upamiętnieniach w Rosji.